Pod koniec 1940 r. Sikorski stał na czele polskiego Rządu na uchodźstwie w Londynie, a resztki jego wojska znajdowały się teraz koło Aberdeen we wschodniej Szkocji. W tym czasie Gubbins był już brygadierem, oraz szefem operacji nowej brytyjskiej tajnej służby, Special Operations Executive (SOE), utworzonej w lipcu 1940 r. (a rozwiązanej w styczniu 1946 r.), której celem było podbudowywanie i podtrzymywanie ruchów oporu we wszystkich okupowanych krajach. Gubbins wziął ze sobą Hugh Daltona, ministra nadzorującego SOE, by spędzić Święta Bożego Narodzenia 1940 r. razem z Sikorskim w Szkocji; wówczas Sikorski i Gubbins przekonali Daltona do zalet prowadzenia wojny partyzanckiej.

W połowie lutego 1941 r. SOE i RAF wspólnie wykonały pierwszy z wielu tysięcy zrzutów ludzi i broni dla europejskich ruchów oporu: trzeci rzut dostarczył dwóch oficerów i zapasy wojenne do zachodniej Polski. Misja doleciała do Polski bombowcem typu Whitley – wówczas był to już przestarzały rodzaj samolotu, ale RAF-u nie było stać na nic lepszego. Nawigując w świetle gwiazd i własnym wyczuciem, pilot samolotu wysadził swych pasażerów 30 mil (48 km) od zamierzonego miejsca; takie pomyłki były wówczas nie do uniknięcia. Powrotne loty do Polski w nie ogrzewanych kabinach trwały 12, a niekiedy nawet 14 godzin. Srogo strzeżonym i raz tylko złamanym zarządzeniem Stalina i Berii był zakaz lądowania na terytorium sowieckim samolotów z dostawami dla nie-sowieckich ruchów oporu. Tak więc największym ładunkiem samolotów usiłujących dostarczyć Polakom zapasy było samo paliwo, by wystarczyło na powrotny lot; szczególnie, gdyż silna niemiecka obrona przeciwlotnicza zmuszała do dłuższych lotów okrążających Danię od północy.

Stopniowo zdołano przekonać RAF do poświęcenia kilku więcej samolotów do wykonywania tych misji. W sierpniu 1941 r. na polu wyścigowym w Newmarket powstał szwadron 138, w skład którego wchodziły trzy polskie załogi. Jednak praca tych załóg nie ograniczała i nie mogła ograniczać się do misji polskich; dlatego też wcześnie stracono jedną z polskich załóg, podczas nieudanego zrzutu nad Francją. Gdy pod koniec 1943 alianci zajęli południowe Włochy, eskadra RAF-u 1586 z prawie że wyłącznie polskimi załogami rozpoczęła wykonywać misje do Polski z lotniska w Foggii (niedaleko ‘obcasa’ Włoch) – loty te były nadal bardzo długie.

Polska eskadra liczyła prawie że tuzin samolotów, włącznie z kilkoma amerykańskimi bombowcami typu Liberator B24, zdobytych przez generała Sikorskiego za pomocą amerykańskiego generał Donovana. Gdy w 1942 r. rozkaz został wydany, czymś z czego obaj generałowie nie zdawali sobie sprawy było to, że minie jeszcze rok zanim Liberatory zostaną dostosowane do bezpiecznych nocnych lotów, ponieważ trzeba było jakoś ukryć płomienie spalinowe. W sierpniu 1944 r. eskadra poniosła katastrofalne straty próbując wykonywać rzuty do powstańczej Warszawy; do takiego stopnia, że lokalny dowódca RAF-u zakazał dalszych lotów.

Ostatecznie RAF rzuciło dla Armii Krajowej w Polsce jedynie 600 ton zapasów wojennych, podczas gdy w całkiem innych warunkach podróży zdołał on przesłać do Francji 10 000 ton, a do Jugosławii aż 18 000 ton. Za polski projekt ‘ołówkowego detonatora czasowego’, który Gubbins przywiózł z Polski w 1939 r., Brytyjczycy odwdzięczyli się dostarczając Polakom ich nowy wynalazek, plastyczny materiał wybuchowy, który szczególnie nadawał się do wysadzania pociągów. Do Polski wysłano ponad 300 agentów, którzy zostali instruowani w metodach sabotażowych, częściowo ustalonych przez eksperta SOE pułkownika G. T. Rheama), w polskich szkołach usytuowanych w rekwirowanych angielskich i szkockich rezydencjach wiejskich. Sam sabotaż wykonany przez Armię Krajową na liniach kolejowych – około 7 000 zniszczonych lokomotyw – dotkliwie zakłócał system dostarczania zapasów dla Wehrmachtu walczącego przeciwko Armii Czerwonej na froncie wschodnim; a pomimo tego Stalin potępiał AK jako krypto-faszystowską organizację.

Dla celów utrzymywania komunikacji pomiędzy Rządem londyńskim a Armią Krajową, SOE dostarczyło wiele sprzętu radio-telegraficznego. Polacy używali własnych szyfrów, których Anglicy, ani przypuszczalnie też Niemcy, nie znali. Polski Rząd również otrzymał tajną koncesję wykluczenia z restrykcji narzuconej na wszystkich innych dyplomatów i londyńskich rządów emigracyjnych w okresie poprzedzającym inwazję Normandii: dzięki tej koncesji mógł nadal używać własnych szyfrów w swych depeszach do AK. Brytyjczycy ponadto udostępnili Polakom potężną rozgłośnie BBC, gdzie po wiadomościach w języku polskim puszczano wcześniej uzgodnione z krajowym ruchem oporu melodie, komunikując tym sposobem informacje operacyjne. Uważano bowiem, iż wróg mniej będzie skłonny zakłócać transmisje z melodiami niż te nadające depesze.

Wszyscy agenci SOE wysłani do Polski byli Polakami aż do ostatniej zimy wojny, kiedy w to styczniu 1945 r., na podstawie rozkazu [brytyjskich] szefów sztabu, rozpoczęto operację ‘Freston’. Była to misja do południowej Polski, dowodzona przez pułkownika D. T. Hudsona (który wcześniej wyróżnił się podczas służby w Jugosławii), której celem było zapoznanie się z siłą i zasobnością Armii Krajowej. Brytyjczycy wylądowali blisko ówczesnego frontu i jedynie zdołali uniknąć natychmiastowego schwytania dzięki ofiarności plutonu AK, który wstrzymał wroga na tyle długo, żeby mogli zbiec. Niemniej wkrótce potem znaleźli się w rękach sowieckiej armii i zostali uwięzieni w haniebnych warunkach, aż do zakończenia konferencji jałtańskiej. Później zabrano ich do Moskwy, gdzie byli skromnie fetowani, a następnie odesłani samolotem na zachód. Misja niczego nie osiągnęła.

Poczdam mało, jeśli w ogóle cokolwiek poprawił w sytuacji Polaków od czasu Jałty: Brytyjczycy i Amerykanie musieli bezczynnie przyglądać się, jak Stalin łamał swe obietnice. Wcześnie w 1945 r. dowódcy polskiego podziemia formalnie rozwiązali Armię Krajową. Lecz byli członkowie mieli nikłe szanse wtopienia się w świat zwykłych cywilów, bowiem tajna policja radziecka starała się zgarnąć jak najwięcej z nich, wiedząc iż nie staliby się oni posłusznymi obywatelami pro-sowieckiego reżimu.

Prof. R.M.D. Foot

Tłum. z j. angielskiego: W. Zbirohowski-Kościa